مثلث اروپا ـ اسرائیل ـ مصر و سکوت آنکارا

مشخص نیست آیا پس از توافق اخیر اروپا و اسرائیل، ترکیه باز هم می‌تواند برای گاز منطقه، نقشه بکشد یا خیر، در هر حال، همه چیز زیر سر رئیس کمیسیون اتحادیه اروپا و اتاق‌فکرهایی هست که «کاهش وابستگی به روسیه» را به یک استراتژی جدی تبدیل کردند.

البته باید این واقعیت را هم به‌خاطر داشته باشیم که منابع شرق مدیترانه محدود هستند و در مقایسه با ذخایر گازی قدرت‌های بزرگی همچون روسیه و ایران، دارای اهمیت جهانی نیستند.

روسیه حدود 40 درصد از مصرف سالانه گاز طبیعی اروپا یعنی بیش از 150 میلیارد مترمکعب را تأمین می‌کرد و رژیم صهیونیستی نمی‌تواند کاملاً جایگزین روسیه شود اما کشورهای شرق دریای مدیترانه می‌توانند سالانه حدود 20 میلیارد مترمکعب را تأمین کنند.

در اخبار مطبوعات صهیونیستی آمده است که اسرائیل در حال آماده شدن برای دو برابر کردن ظرفیت تولید گاز طبیعی خود به حدود 40 میلیارد مترمکعب با میادین جدید تولید و فرآوری در سال‌های آینده است.

دیپلماسی فون‌درلاین از کی‌یف تا قاهره

اورزلا فون‌درلاین رئیس کمیسیون اتحادیه اروپا، در هفته گذشته، چند کار مهم انجام داد؛ او ابتدا به اوکراین سفر کرد و پس از دیدار با زلنسکی رئیس جمهور این کشور جنگ‌زده، برای روسیه خط‌ونشان کشید و همان‌جا اعلام کرد که اروپایی‌ها می‌خواهند میزان وابستگی به منابع انرژی فسیلی روسی را به صفر برسانند.

اورزلا از اوکراین به انتهای شرق مدیترانه سفر کرد و پس از دیدار با مقامات رژیم صهیونیستی، تشکیلات خودگردان فلسطین و پادشاه اردن، به قاهره پایتخت مصر رفت و با عبدالفتاح سیسی رئیس جمهور مصر دیدار کرد.

سپس وزرای انرژی مصر و اسرائیل را پشت یک میز نشاند تا با اتحادیه اروپا توافق مشترکی امضا کنند که در نوع خود، یک اقدام سیاسی ـ امنیتی و اقتصادی مهم محسوب می‌شود.

اورزولا فون‌درلاین در سفر به بیت‌المقدس اعلام کرد: «اتحادیه اروپا از اسراییل کمک خواست. حمله به روسیه اتحادیه را بر آن داشت از سوخت‌های فسیلی روسیه دور شود، از جمله با افزایش واردات گاز طبیعی از شرق مدیترانه. ما می‌خواهیم همکاری‌های انرژی خود را با اسرائیل تقویت کنیم، به همین خاطر است که 27 کشور اتحادیه اروپا، اسرائیل و مصر یادداشت تفاهمی امضا می‌کنند که بر اساس آن اسرائیل گاز طبیعی را در یک خط لوله به مصر صادر می‌کند، در آنجا به گاز طبیعی مایع (LNG) تبدیل و  سپس به کشورهای عضو اتحادیه اروپا تحویل داده می‌شود، این برای ما بسیار مهم است و من بسیار سپاسگزارم که اکنون در حال بحث در مورد این پروژه جذاب هستیم.»

فون‌درلاین، خودشیرینی در برابر رژیم صهیونیستی را با این سخنان، به اوج رساند: «اتحادیه اروپا و اسرائیل، موظفند دوست و متحد باشند، زیرا تاریخ اروپا، تاریخ قوم یهود است. من متعهد به مبارزه با یهودستیزی و تقویت زندگی یهودی در اتحادیه اروپا هستم. خیلی خوشحالم که در اسرائیل هستم. بیایید برای تقویت بیشتر شراکتمان با هم کار کنیم.»

اهمیت روابط اروپا و مصر

ترکیه نامزد عضویت در اتحادیه اروپا است و اساساً بخشی از ترکیه در قلمروی اروپا قرار گرفته است، با این حال، اتحادیه اروپا، روابط گرم و مؤثری با ترکیه ندارد و در اصل به‌دنبال توسعه روابط با کشور عربی ـ آفریقایی مصر در این سوی شرق مدیترانه است.

فون‌درلاین در دیدار با عبدالفتاح سیسی، سخنان معنی‌دار و مهمی بر زبان آورده گفت: «مشارکت ما در حال رشد است و اتحادیه اروپا از سرمایه‌گذاری‌های قابل‌توجهی در کشور شما حمایت می‌کند. ما باید برای جلوگیری از یک بحران بزرگ امنیت غذایی در منطقه با یکدیگر همکاری کنیم. اکنون اتحادیه اروپا 100 میلیون یورو برای حمایت از مردم و کشاورزان در مصر فراهم می‌کند. ما با هم، یک واکنش جهانی قوی را بسیج خواهیم کرد، بیایید با هم برای بهبود ظرفیت تولید منابع غذایی بومی و رفع وابستگی، کار کنیم. من از شما می‌خواهم با تغییرات آب‌وهوایی سازگار شوید و از عرضه پایدار مواد غذایی باکیفیت و مقرون به صرفه برای همه اطمینان حاصل کنید. تغییرات بزرگی در راه است، مصر در قلب این تغییر بزرگ خواهد بود. ما همچنین با مصر همکاری می‌کنیم تا امنیت تأمین انرژی خود را بهبود بخشیم و به‌سمت اهداف آب‌وهوایی جهانی خود پیش برویم. ما با امضای توافقنامه سه‌جانبه گاز بین اسرائیل، اتحادیه اروپا و مصر، گام مهمی برمی‌داریم.»

آیا ترکیه تنها شد؟

سندی که در قاهره امضا شد، این واقعیت را نشان داد که ترکیه حالا حالاها نمی‌تواند در شرق مدیترانه، صاحب امتیاز طلایی شود، به‌عبارتی دیگر، امضای توافق صادرات گاز از سرزمین‌های اشغالی و از طریق مصر به اتحادیه اروپا، بخش مهمی از استراتژی سیاست خارجی ترکیه در مدیترانه شرقی را به چالش کشید، این در حالی است که ترکیه در چند سال اخیر، تلاش برای استفاده از منابع انرژی شرق مدیترانه را به یک راهبرد مهم تبدیل کرده است و اساساً عادی‌سازی روابط با مصر و رژیم صهیونیستی نیز در راستای همین راهبرد بوده است.

دولت اردوغان امیدوار بود که گاز موجود در میادین سرزمین‌های اشغالی را از طریق یک لوله به اروپا بفرستد و در جهان ترانزیت انرژی، قدرت و امتیاز بیشتری به دست بیاورد، اما شرایط اضطراری کنونی، سناریو را در مسیر دیگری پیش برد، چرا که وقت و زمانی برای تأسیس خط انتقال چندصدکیلومتری در قعر دریای مدیترانه وجود ندارد و حالا که اروپا برای تأمین گاز دچار مشکل شده، ناچار است گاز را نه از طریق لوله، بلکه به‌شکل مایع، از اسرائیل و مصر، تحویل بگیرد.

در تحلیل پس‌زمینه اصلی ناکامی ترکیه برای انتقال گاز اسرائیل به اروپا، باید به این موضوع اشاره کنیم که حمله روسیه به اوکراین، زنجیره‌ای از تحولات سیاسی و اقتصادی مهم را در جهان و منطقه به‌دنبال آورد و ترکیه نیز در چندین حوزه، تحت تأثیر این رویداد قرار گرفت.

اما سؤال مهم اینجاست: آیا کار برای ترکیه تمام شده است و از گاز سرزمین‌های اشغالی هیچ بهره‌ای نخواهد برد؟ پاسخ به این سؤال، دشوار است و نهایتاً می‌توان به چنین احتمالاتی اندیشید:

الف) ترکیه به‌دنبال تأسیس خط لوله انتقال بود، اما اگر توانمندی پالایشگاهی و ترانزیتی مصر با شراکت صهیونیست‌ها و حمایت اروپایی‌ها تقویت شود، نیازی به خط لوله نیست و این ثروت مهم، در آینده نیز به‌صورت گاز مایع به اروپا می‌رسد و سر ترکیه بی‌کلاه می ماند، در این صورت، بخش مهمی از استراتژی سیاست خارجی ترکیه در یونان، قبرس و شرق مدیترانه، بی‌معنی و بی‌اثر خواهد شد.

ب) رژیم صهیونیستی، کل پروژه تأمین مالی لوله‌کشی زیردریایی را به‌عهده خود ترکیه می‌گذارد و ترکیه بر اهداف پیشین خود، پافشاری خواهد کرد.

در هر صورت مقامات دولت اردوغان فعلاً سکوت کرده‌اند و امیدوارند که بعدها، پس از جنگ اوکراین، با پیشنهادهای تازه‌ای به اسرائیل بروند، اما باید دید در ماه‌های آتی، مصری‌ها در این توافق تا چه‌اندازه موفق عمل می‌کنند و آیا می‌توانند در شرق مدیترانه و در برابر ترکیه، به قدرت برجسته‌ای تبدیل شوند یا خیر.